Trwała i całkowita niezdolność do pracy jako przesłanka ochrony ubezpieczeniowej a polisy bancassurance

Odnosząc się do zakresu umownego oraz sposobu definiowania trwałej i całkowitej niezdolności do pracy determinującej ochronę ubezpieczeniową z umów ubezpieczeń dobrowolnych z uwzględnieniem umów bancassurance przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w przystępny sposób ukazać całość zagadnienia.

Często występującym, niejako dodatkowym, elementem umowy ubezpieczenia na życie jest ochrona ubezpieczeniowa z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy. Ryzyko trwałej i całkowitej niezdolności do pracy występuje zarówno w umowach ubezpieczeń indywidualnych jak i grupowych, zwłaszcza w tych ostatnich nabiera ono szczególnego znaczenia, z uwagi na dynamicznie rozwijający się rynek umów ubezpieczeń zawieranych za pośrednictwem banków w tzw. kanale bancassurance.

Stronami umów ubezpieczeń grupowych bancassurance, co do zasady, są banki i ubezpieczyciele. Jest to przypadek konstrukcji prawnej umowy ubezpieczenia zawartej na cudzy rachunek - art. 808 § 1 k.c. Bank bądź pośrednik finansowy występuje tutaj w roli podmiotu ubezpieczającego, który zawiera bezpośrednio z ubezpieczycielem umowę ubezpieczenia na życie na rzecz swoich klientów - kredytobiorców, pożyczkobiorców.

Jednakże ww. osoby, na rzecz których umowa jest zawarta nie są stroną umowy - ubezpieczającym lecz tylko ubezpieczonymi. Ubezpieczeni mogą jedynie przystąpić do umowy ubezpieczenia, której kształt został wcześniej nadany zgodną wolą stron umowy. Zatem ubezpieczony nie ma jakiegokolwiek wpływu na treść umowy ubezpieczenia, a przystępując do umowy jest zdany na jej treść.

Charakter grupowy umowy ubezpieczenia staje się więc nie tyle korzyścią, a zagrożeniem dla ubezpieczonego. Zazwyczaj treść tej umowy, co niestety potwierdza znaczna część skarg kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych, w ogóle nie jest znana ubezpieczonym, gdyż ubezpieczyciele nie mają obowiązku doręczania im ogólnych warunków ubezpieczenia. Taki obowiązek ciąży na ubezpieczycielu tylko i wyłącznie względem ubezpieczającego banku.

Najczęściej ubezpieczony podczas przystąpienia do umowy otrzymuje zwięzłą informację o zakresie ochrony ubezpieczeniowej i sumie ubezpieczenia noszącej nazwę „wyciągu z treści umowy ubezpieczenia". Ubezpieczony przystępując do umowy ubezpieczenia grupowego jest także zapewniany przez ubezpieczającego (bank), że ubezpieczenie, do którego przystąpi za niewielką opłatą, da jemu komfort bezpiecznej spłaty zobowiązania bankowego w przypadku wystąpienia zdarzenia losowego.

Tymczasem, z analiz przeprowadzonych przez Rzecznika Ubezpieczonych wynika, że opłata ta częstokroć przewyższa, nawet kilkakrotnie, składkę pobieraną w ubezpieczeniu indywidualnym, zaś sam zakres ochrony ubezpieczeniowej jest niewielki i nie gwarantuje realnego pokrycia zaciągniętych przez klientów banków zobowiązań.

Ubezpieczeni dając wiarę zapewnieniom ze strony banków, w rzeczywistości działają „na oślep", będąc utwierdzonymi w przekonaniu, że każde zdarzenie losowe, które obniża stabilność finansową klienta banku, „uruchomi" umowę ubezpieczenia i pozwoli spokojnie spłacić zaciągnięty kredyt bądź pożyczkę.

Nie oznacza to jednak, iż ubezpieczony jest pozbawiony jakiejkolwiek ochrony prawnej z uwagi na niekorzystną dla niego konstrukcję umowy ubezpieczenia grupowego. Prawo w tym przypadku przychodzi z pomocą ubezpieczonemu rozszerzając ochronę konsumencką w zakresie dotyczącym osób na rzecz których umowa ubezpieczenia została zawarta - art. 808 § 5 k.c., który stanowi, że: „Jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby  fizycznej, art. 385¹-385³ stosuje się odpowiednio w zakresie , w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego".

Ustawodawca zapewnił więc w ten sposób ochronę praw ubezpieczonych w zakresie prawa do informacji. Ponadto art. 385¹ k.c. stanowi, że: Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go jeśli kształtują jego prawa i obowiązków sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. (..) Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeśli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Trzeba podkreślić, że w sytuacji spornej ciężar wykazania, że postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, zgodnie z przepisem art. 385¹ § 4 k.c. spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Z reguły będzie to więc przedsiębiorca (ubezpieczyciel), ponieważ wykazanie indywidualnego uzgodnienia postanowień uchyla możliwość ich kontroli na podstawie przepisów art. 385¹-385³ k.c.[1]